هوموس خاکی ایده‌آل برای گیاهان شما

تعریف گیاخاک (هیوموس)

گیاخاک یا هیوموس لایه‌ای ارگانیک غیرزنده از خاک است که در بخش‌های بالایی قرار می‌گیرد. گیاخاک در واقع محصول ثانویه تجزیه بقایای جانوری و گیاهی است. گیاخاک ذاتاً ماده‌ای تیره‌رنگ است که رنگ آن از قهوه‌ای تا سیاه تغییر می‌کند. این ماده زمانی تشکیل می‌شود که بیشتر بقایای ارگانیک، تجزیه شوند. فعالیت موجوداتی مانند کرم‌ها که در خاک زندگی می‌کنند، با تشکیل گیاخاک به تقویت خاک کمک می‌کند. فایده گیاخاک زمانی بیشتر مشخص می‌شود که با تجزیه آن، گیاهان توانایی استفاده از آن را می‌یابند. گیاخاک در واقع نوعی کودرسانی به خاک است.

 

مواد تشکیل‌دهنده گیاخاک

گیاخاک حاصل تجزیه بقایای موجودات زنده است. بنابراین، جزء اصلی آن کربن است. سایر عناصر شامل نیتروژن، فسفر و گوگرد هستند. وقتی یک ارگانیسم تجزیه می‌شود، گیاخاک از سایر اجزای مواد ارگانیک مانند پروتئین و چربی جدا می‌شود. میکروارگانیسم‌ها به‌سرعت مولکول‌های کوچکی را که به گیاخاک تبدیل نشده‌‌اند، تجزیه می‌کنند. اما در شرایط نرمال، گیاخاک همچنان برای تجزیه‌شدن به زمان نیاز دارد. در واقع، فرآیند تولید گیاخاک صدها سال طول می‌کشد. ترکیباتی که در گیاخاک وجود دارند، طبقه‌بندی‌های اصلی گیاخاک را تشکیل می‌دهند که شامل گیاخاک خام، گیاخاک شیرین و گیاخاک کامل است. علاوه بر ارگانیسم‌هایی که گیاخاک را تولید می‌کنند، عامل تعیین‌کننده دیگری که طبقه‌بندی‌های گیاخاک را ایجاد می‌کند، نحوه تشکیل آن در خاک است.

 

گیاخاک خام

اولین نوع گیاخاک، نوعی است که در شرایط خام تولید می‌شود. این گیاخاک زمانی در خاک ایجاد می‌شود که میکروارگانیسم‌ها یا حیوانات بسیار کمی در آن حضور دارند. مثال‌هایی از این حیوانات شامل کرم‌های خاکی و سوسک‌هاست. قارچ‌ها هم بخشی از این اکوسیستم محسوب می‌شوند. حیوانات به تجزیه مواد ارگانیک زیر خاک کمک می‌کنند. لایه‌های خاک معمولاً با خاکروبه‌های سطحی شروع می‌شود و زیر آن لایه گیاخاک قرار می‌گیرد. زیر لایه گیاخاک نیز خاک اصلی قرار دارد. اگر جانوارن به اندازه کافی در لایه گیاخاک نباشند، خاک خام بیشتر از حالت معمول اسیدی می‌شود. این حالت معمولاً در جنگل‌های مخروطی و مکان‌هایی که ارتفاع زیاد و هوای سرد دارند اتفاق می‌افتد.

 

گیاخاک شیرین

نوع دوم گیاخاک است. این نوع گیاخاک معمولاً در جنگل‌هایی با درختان تنومند و یا در مرتع‌هایی که هوا گرم و مرطوب است شکل می‌گیرند. در این شرایط،‌ تعداد زیادی باکتری،‌ حشره و کرم‌های خاکی، خاک را تهویه می‌کنند. گیاخاک به‌سرعت تجزیه و با بخش‌های معدنی خاک کاملاً ترکیب می‌شود. گیاخاک شیرین محیطی قلیایی است و دارای سطح بالای از pH است.

 

 گیاخاک کامل

بخشی است که بین دو لایه گیاخاک خام و شیرین قرار می‌گیرد. نام دیگر گیاخاک کامل،‌ گیاخاک شیرینِ حشره‌دار است زیرا حاوی مقدار زیادی از مدفوع بندپایان است. این مواد منجر به اتصال ریشه گیاهان به ذرات معدنی می‌شوند و ساختاری شبکه‌مانند ایجاد می‌کنند. گیاخاک کامل نسبت به گیاخاک شیرین دارای مواد ارگانیک بیشتری است اما توانایی ترکیب با مواد معدنی خاک را ندارد.

 

 

مزایای گیاخاک

مزیت اصلی گیاخاک تقویت خاک برای پرورش گیاهان سالم‌تر است. گیاخاک با اتصال ذرات خاک به‌هم موجب بهبود ساختار مواد خاک می‌گردد. این فرآیند «آماده‌سازی خاک برای کشت» نامیده می‌شود. وجود گیاخاک در خاک‌هایی که شن و رس زیادی دارند بسیار اهمیت دارد. گیاخاک مانند اسفنجی عمل می‌کند که مواد ارگانیک آن آب و مواد مغذی را به‌خود جذب می‌کنند. همچنین گیاخاک منجر به کاهش فرسایش در خاک‌های شنی می‌شود و رواناب‌های سطحی را کنترل می‌کند.

 

معایب گیاخاک

با این حال، گیاخاک معایبی هم دارد. در مقایسه با سایر کودها، مثل کود حیوانی، گیاخاک مواد مغذی کمتری دارد. میکروب و کرم‌های خاکی قادرند که به محتوای مغذی گیاخاک بیفزایند، اما این روند سال‌ها طول می‌کشد. همچنین تعیین محتوای گیاخاک و اینکه آیا به‌عنوان یک کود، مناسب است یا خیر، کار دشواری است. جدای از منشأ گیاخاک، روش ساخت و تهیه گیاخاک عامل مهم دیگری است که محتوای مغذی آن را تعیین می‌کند. اگر روش کمپوست‌سازی در گیاخاک سرد و آرام باشد، به‌اندازه کافی گرما برای کشتن عوامل بیماری‌زا و مهاجم مانند علف‌های هرز تولید نمی‌شود. از سوی دیگر، کمپوست‌سازی گرم زمانی اتفاق می‌افتد که منبعی از نیتروژن مانند کود حیوانی وجود داشته باشد. این روند گیاخاک را استرلیزه می‌کند اما مواد مغذی آن کمتر است.

 

کاربرد گیاخاک در باغبانی

گیاخاک را می‌توان به انواع مختلفی از خاک اضافه کرد تا قدرت آن بالاتر برود. گیاخاک حاوی مقدار زیادی از مواد مغذی و معدنی است که برای رشد گیاه مفید هستند. همچنین باکتری و میکروارگانیسم‌های زیادی در گیاخاک هستند که موجب رشد قوی و سالم در گیاهان می‌شوند. در ادامه روش‌های استفاده از گیاخاک در باغبانی مطرح می‌شوند.

 

تعیین میزان گیاخاک موردنیاز

نسبت معمول گیاخاک به خاک برابر است با یک مترمکعب از گیاخاک در ازای ۷۷ مترمربع از خاک. اگر بیش از این مقدار استاندارد، گیاخاک اضافه کنیم،‌ تأثیر منفی روی گیاه ندارد. قبل از اضافه کردن گیاخاک،‌ باید به‌خوبی خاک را مخلوط کرد. خاکی که سبک شده باشد بهتر می‌تواند گیاخاک را با خود ترکیب کند. هدف آن است که کلوخه‌های موجود در خاک از هم باز شوند تا تهویه مناسب در آن صورت گیرد. شخم خاک باید تا عمق حدوداً ۳۰ سانتی‌متری از خاک یا حداقل ۱۸ سانتی‌متری انجام شود.

 

ترکیب خاک و گیاخاک

در مواردی که گیاخاک ذاتاً دارای ذرات رسی است، می‌توان بدون نیاز به اقدامات بعدی، گیاخاک را به خاک اضافه کرد. با استفاد از یک بیل می‌توان به‌سادگی گیاخاک را روی سطح خاک پخش کرد. توصیه می‌شود که در سطوح کوچک اقدام به‌ ترکیب کنید تا مواد مغذی وقتی در معرض عوامل مختلف مثل باران قرارمی‌گیرند، از بین نروند. وقتی یکبار از گیاخاک استفاده کردید، بار بعد خاک را بهم بزنید. با فاصله یک روز، گیاخاک را می‌توانید دو بار استفاده کنید تا اثربخشی آن بیشتر شود.

 

کاربرد گیاخاک در بستر ریشه

گیاخاک را برای خاک‌های گلدانی و بستر ریشه هم استفاده می‌کنند. در مورد بستر ریشه، ابتدا بستر را با لایه‌ای از برگ‌های خشک بپوشانید و سپس روی آن گیاخاک بریزید. یک لایه شن به ضخامت ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری اضافه کنید. این لایه شن موجب به‌تله افتادن رطوبت می‌شود. این طبقه‌بندی مواد برای رشد ریشه گیاه فوق‌العاده است زیرا ریشه‌ها هنگام رشد و گسترش به اطراف با هیچ مانعی مواجه نمی‌شوند. همچنین لایه شن باعث می‌شود که هنگام بروز روان‌آب مواد مغذی هدر نروند. در نهایت، بافت سبکی که از ترکیب خاک و گیاخاک ایجاد شد از رشد بی‌جای جوانه‌ها جلوگیری می‌کند و امکان رشد را نواحی دائمی‌ فراهم می‌کند.

 

دفعات استفاده

خاک‌های ضعیف باید به‌طور مرتب با گیاخاک ترکیب شوند. قبل از هر اقدامی، بهتر است که میزان اسیدی بودن خاک را آزمایش کرد. سطح pH خاک باید در محدوده ۶٫۲ تا ۷ باشد. اگر خاک خیلی اسیدی است، اضافه‌کردن گچ یا آهک قبل از ترکیب گیاخاک ضروری است. از سوی دیگر، سطوح کم pH نیاز به افزودن آب و مخلوط آمونیوم دارد. اضافه‌شدن گیاخاک به خاکی که pH نامناسبی دارد مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما در این شرایط خاک هم برای رشد گیاه مزیتی ندارد زیرا لایه‌های زیرین آن شرایط مناسب را ندارند.

 

 

مشخصات و ویژگی های خاک هوموس

 

1. توانايي خاک را براي نگهداري و ذخيره رطوبت افزايش ميدهد.
2.  ته نشست مواد حمل شده توسط باد و باران.
3.  منبع مهم مورد نياز تامين کربن و نيتروژن گياهان است.
4.  باعث بهبود ساختمان خاک براي رشد گياهان مي شود.
5. شامل هـومین هـا، اسیدهای هیومیک و فلویک هستند.
6.  نسبت کربن به نیتروژن آن در حدود 10 تا 12 است.
7.  در مجموع ماده آلی خاك ترکیب حاصـل از لیگنـین و پـروتئین بـوده کـه ساختمان مولکولی ثابتی ندارد.

 

در چه مناطقی میتوان گیاخاک یافت کرد؟

در اعماق جنگلها بسیار زیاد ، باغ ها ، کشتزارها و باغچه ها زیاد و در خاک های بیابانی بسیار کم است مواد آلی موجود در خاک باعث ذخیره رطوبت بیشتر در خاک می شود . هوموس بسیر به کندی تجزیه میشود و به همین دلیل از نظر حاصلخیزی خاک اهمیت آن از بخش فعال ماده آلی کمتر است .